سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS؛ بخوانید پیکوز یا پیکو) یا تنبلی تخمدان یک اختلال شایع در خانم‌های در سن باروری است که معمولاً نادیده یا دست کم گرفته می‌شود. این مشکل دستگاه تولید مثلی و سلامت سوخت‌وسازی بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد چرا که میزان هورمون‌های جنسی مردانه (آندروژن‌ها) و هورمون انسولین بیشتر از حد طبیعی است. اختلالات قاعدگی، افزایش وزن، آکنه و پرمویی از جمله علایم این بیماری هستند.
تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی کیستیک از دسته‌ی بیماری‌های مزمن است و علاجی ندارد. ولی هرچه بیشتر در مورد آن بدانید، بهتر می‌توانید مدیریتش کنید. باید بدانید که بیماری عوارض بلند مدتی هم دارد. با مدیریت بهتر بیماری، می‌توان از عوارض بلند مدت پیشگیری کرد.
واژه نامه
بیماری سندرم تخمدان پلی کیستیک با نام‌های زیر شناخته می‌شود:
– تنبلی تخمدان
– تخمدان پلی کیستیک
– پیکو (PCO)
– پیکوز (PCOS)
علایم سندرم تخمدان پلی کیستیک
- نکته اول: هیچ دو خانم مبتلا به پیکوز به شکل یکسان این بیماری را تجربه نمی‌کنند.
- نکته دوم: این بیماری سه نشانه‌ی اصلی و چند علامت شایع دارد
سه نشانه‌ی اصلی تنبلی تخمدان
- پریودهای نامنظم – نشانگر این است که تخمدان‌های شما به طور منظم تخمک آزاد نمی‌کنند یا به بیان دیگر تخمک‌گذاری به شکل منظم صورت نمی‌گیرد.
- افزایش آندروژن‌ها – سطح هورمون‌های جنسی مردانه در بدن افزایش پیدا می‌کند که می‌تواند علایم ظاهری هم داشته باشد. مثلاً باعث افزایش موهای زائد روی صورت و بدن می‌شود.
- تخمدان‌های پلی کیستیک – تخمدان افراد مبتلا به پیکوز بزرگ شده و ممکن است تعداد زیادی کیسه‌ی پر از مایع (فولیکول) داشته باشند. در واقع برخلاف نام این بیماری، کیستی درون تخمدان وجود ندارد و صرفاً فولیکول‌ها بزرگ و پر از مایع شده‌اند.
اگر حداقل ۲ مورد از نشانه‌های بالا را داشته باشید، به تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی کیستیک مبتلا هستید.
سایر علایم پیکوز
- مشکلات باروری
- هیرسوتیسم (افزایش موهای زائد بدن یا صورت)
- طاسی یا ریزش مو با الگوی مردانه
- آکنه
- چاقی
- مشکلات چربی و لیپید
- مقاومت به انسولین
- اضطراب
- هیدرآدنیت چرکی
در مورد نشانه‌ها و علایم سندرم تخمدان پلی کیستیک بیشتر مطالعه کنید. ببینید که چه راه‌های درمانی‌ای برای این علایم وجود دارد و چگونه می‌توان مدیریتشان کرد. اینجوری هم از نظر عاطفی و از نظر جسمی حال بهتری خواهید داشت.
علت تنبلی تخمدان
علت سندرم تخمدان پلی کیستیک هنوز ناشناخته باقی مانده است. اما چون بیشتر در افراد یک خانواده دیده می‌شود، احتمالاً یک عامل ژنتیکی دخیل است. در کنار عوامل ارثی، سبک زندگی و سلامت عمومی هم موثر هستند.
پیکوز با افزایش سطح هورمون‌های آندروژنی (هورمون‌های جنسی مردانه مثل تستسترون) در خانم‌ها شروع می‌شود و باعث به هم ریختن تعادل هورمونی در بدن می‌شود. این عدم تعادل بر چرخه‌ی طبیعی قاعدگی تاثر می‌گذارد و می‌تواند باعث چرخه‌های نامنظم، خونریزی سنگین یا اصلاً حذف عادت ماهانه شود. به همین خاطر سندرم تخمدان پلی کیستیک با جلوگیری از آزادسازی تخمک‌ها می‌تواند باعث ناباروری در خانم‌ها شود.
یادآوری
در میانه‌ی هر چرخه‌ی قاعدگی یک تخمک از فولیکول‌های تخمدانی آزاد می‌شود. در واقع هدف از چرخه‌های قاعدگی، آزادسازی تخمک (تخمک‌گذاری) و آماده‌سازی شرایط رحم برای باروری است.
پیکوز با دو مشکل دیگر هم ارتباط نزدیک دارد:
- مقاومت به انسولین – سلول‌های بدن به خوبی به انسولین پاسخ نمی‌دهند. یعنی غلظت طبیعی انسولین در خون نمی‌تواند سلول‌های بدن را ترغیب به برداشت قند از خون کنند. یک چیزی مثل اتفاقی که در دیابت رخ می‌دهد.
- چاقی – غلظت بالای انسولین باعث افزایش وزن و سختی کاهش وزن می‌شود.
اگر غلظت انسولین خون کنترل نشود می‌تواند باعث بیماری‌های سوخت‌وسازی دیگر مثل دیابت نوع ۲ شود.
سندرم تخمدان پلی کیستیک حدود ۱۰٪ از خانم‌های در سنین باروری را درگیر می‌کند. یعنی شایع‌ترین بیماری هورمونی در این بازه از زندگی است.
تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک
تشخیص تنبلی تخمدان با رد سایر بیماری‌های مشابه صورت می‌گیرد. یعنی پزشک با معاینه، پرسش‌های مختلف و انجام آزمایش‌هایی مطمئن می‌شود که به بیماری دیگری مبتلا نباشید. راه دقیقی تشخیص مستقیم پیکوز وجود ندارد ولی برای بسیاری از بیماری‌های دیگه راه‌های دقیقی در دست داریم.
برای تشخیص بیماری معمولاً پزشک داخلی یا عمومی، شما را نزد پزشک متخصص غدد یا گاهی متخصص زنان می‌فرستند یا خودشان برایتان آزمایش‌هایی تجویز می‌کنند. آزمایش‌هایی مثل آزمایش خون یا سونوگرافی از تخمدان. نتایج آزمایش‌های، علایم و معاینات با دستورالعمل‌های تشخیصی خاصی مطابقت داده می‌شود تا پیکوز را تشخیص بدهند.
متاسفانه پیکوز از آن دست بیماری‌هایی است که بسیاری از اوقات تشخیص داده نمی‌شود. علت این است که علایم بیماری متنوع بوده و در افراد به شکل‌های مختلف پدیدار می‌شود. برای همین گاهی روند تشخیص طولانی می‌شود و گاهی هم اصلاً تشخیص داده نمی‌شود. حتی در کشورهای پیشرفته هم توصیه می‌شود که علاوه بر پزشک خودتان، نظر یک پزشک دیگر هم جویا بشوید.
برخلاف نام بیماری یعنی «سندرم تخمدان پلی کیستیک»، خانم‌های مبتلا معمولاً کیستی در تخمدان خود ندارند. به جای آن یکسری فولیکول نابالغ کل تخمدان را پر کرده که در تصاویر سونوگرافی شبیه به یک دسته مروارید هستند. این فولیکول‌ها نتیجه (و نه علت) عدم تعادل هورمون‌های جنسی در بدن هستند که جلوی بالغ شدن فولیکول و آزاد شدن تخمک (تخمک گذاری) را می‌گیرد.
بسیاری از پزشکان و متخصصان معتقدند که «سندرم تخمدان پلی کیستیک» اسم مناسبی برای این بیماری نیست و کار تشخیص خانم‌های درگیر را سخت می‌کند. برای همین نام «سندرم تولیدمثلی سوخت‌سازی» را پیشنهاد داده‌اند که اشاره به مشکلات ایجاد شده توسط بیماری دارد.
درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک
متاسفانه پیکوز نه خود به خود خوب می‌شود و نه علاجی برایش وجود دارد. اما خبر خوب این است که می‌توان با تغییراتی در سبک زندگی، برخی داروها و روش‌های تخصصی آن را مدیریت و درمان کرد.
رژیم غذایی و تغییرات سبک زندگی اساس برنامه‌ی درمانی را تشکیل می‌دهند. کاهش اضافه وزن می‌تواند علایم را کاهش داده و وضعیت باروری را بهبود بخشد. رژیم غذایی سالم می‌تواند به علایم سوخت و سازی یا متابولیک کمک کند و خطر عوارض جانبر را کاهش دهد. فعالیت بدنی مثل قدم زدن یا ورزش‌های وزنی (با وزنه یا وزن بدن) به شکل روزانه نیز نقشی کلیدی دارد. خواب خوب و کافی هم برای پایین نگه داشتن انسولین، افزایش انرژی و بهبود خلق‌وخوی شما ضروری است.
دارو درمانی برای سندرم تخمدان پلی کیستیک شامل استفاده از داروهای ضدبارداری برای تنظیم چرخه قاعدگی و کاهش هورمون‌های آندروژنی است. درمان با هورمون پروژسترون هم می‌تواند به شما کمک کند، به علاوه می‌تواند خطر سرطان اندومتریال (بافت پوششی رحم) را کاهش بدهد. داروهای ضد آندروژنی نیز ممکن است به شما توصیه شوند. از متفورمین برای درمان مشکلات سوخت‌وسازی (مثل افزایش انسولین) استفاده می‌شود. اگر هم مشکل شما ناباروری باشد، چند انتخاب درمانی خوب وجود دارد.
خطر: توصیه‌ی سایر خانم‌ها
برای بیشتر ما استفاده از روش‌های درمانی که برای دیگران جواب داده است بسیار وسوسه کننده است. ولی یادتان باشد که در مورد پیکوز، شرایط شما مختص به خودتان است. این که چه درمانی برای شما مناسب است، طی معاینات، بررسی‌ها و مشورت‌ها با پزشک معالج‌تان تعیین می‌شود. اگر احساس می‌کنید به کمک بیشتر نیاز دارید، می‌توانید از متخصصان تغذیه یا مشاوران روانشناس کمک بگیرید. ولی خواهشاً بیخیال توصیه‌ی دیگران شوید و با سلامتی (جسمی و عاطفی) خود قمار نکنید.
بیشتر بخوانید: روش درمانی مناسب سندرم تخمدان پلی کیستیک برای شما
کلامی از آیانو
وقتی به شما می‌گویند که به پیکوز یا سندرم تخمدان پلی کیستیک مبتلا هستید، این که انواع احساسات (ناراحتی، خشم، ناامیدی و …) تجربه کنید، کاملاً طبیعی است. در بسیاری از موارد، خانم مبتلا بعد از مدت‌ها فهمیده آن چیزی که باعث حال بد و علایم آزاردهنده‌اش می‌شده، چه نام دارد. بیماری‌ای که می‌گویند علاج ندارد. مشکلی که علایمش برای بسیاری از خانم‌ها خجالت آور است.
نترسید و ناامید نباشید! به خودتان زمان بدهید تا با این خبر ناگوار کنار بیایید. درباره بیماری مطالعه کنید و انتظار هم نداشته باشید که به سرعت شرایط را تغییر دهید. روش‌های درمانی ممکن است زمان‌بر بوده و نیاز به تلاش بیشتری داشته باشند.
مطالعه کنید، به حرف پزشک‌تان گوش دهید و برای خودتان برنامه‌ای بریزید که با موفقیت این بیماری را مدیریت کنید.
بعدش چی بخونم؟
پیشنهاد می‌کنیم بعد از این نوشته، مقاله‌ی «علایم سندرم تخمدان پلی کیستیک» را مطالعه کنید
منابع و مطالعه بیشتر:
- مجله اینترنتی Verywell: مرور سندرم تخمدان پلی کیستیک
- مرکز تحقیقات غدد و متابولیسم دانشگاه پزشکی اصفهان
